چک سندی است معتبر که در مراودات اجتماعی و فردی مورد استفاده قرار می‌گیرد. معمولاً از چک در معاملات تجاری و اقتصادی استفاده می‌نمایند اما در معاملات غیرتجاری از چک استفاده نمی‌شود. به همین دلیل چک سندی است با ارزش که قوانین مهم و پیچیده‌ای دارد. یکی از اعضای هر خانواده ایرانی حتماً دارای دسته چک می‌باشد در صورتی که در گذشته صرفاً تجار دارای دسته چک بودند اما اگر از چک استفاده صحیح شود نه تنها مشکلی به‌وجود نمی‌آید بلکه می‌توان از مزایای داشتن آن نیز بهره‌مند شد. همانطور که می‌دانیم صدور چک برعهده بانک‌ها می‌باشد که طبق قوانین خاصی آن را در اختیار مشتریان قرار می‌دهند معمولاً مالک و صادرکننده چک آن را در ازای خرید و یا دریافت کالا به طرف مقابل داده و در تاریخ مقرر که بر روی چک درج می‌شود، به مشتری این اجازه را می‌دهد تا آن را از بانک وصول نماید. اما شرایط سخت اقتصادی باعث مي‌شود تا شرایط بدی برای این سند تجاری به‌وجود آمده و برگشت بخورد، در نتیجه دردسرهای بسیاری برای صادر کننده و دریافت کننده چک به‌وجود بیاید. در این وادی برخی از افراد وجود دارند که با آگاهی کامل باعث به‌وجود آمدن این مشکل می‌شوند زیرا که صادر کننده چک از بدو صدور آن با قصد نپرداختن وجه چک، اقدام به صدور آن می‌کند و از این طریق مرتکب خلاف قانون می‌شود. صادرکننده از زمان صدور چک تا زمان تاریخ سررسید آن، خدمات را از طرف مقابل دریافت کرده و پرداخت آن را به بعد موکول نموده است که با این عمل مرتکب جرم می‌شود.
امروزه به دلیل مشکلات عمده‌ای که برای وصول چک پیش آمده و همچنین چک‌های برگشت خورده، مردم اعتماد خود را نسبت به این سند تجاری از دست داده‌اند و در معاملات تجاری تا جایی که امکان دارد سعی می‌کنند که از این برگه استفاده نکنند. برای صدور یک چک سه رکن اساسی در آن دخالت داردند: 1-صادر کننده چک که برای مدت گرفتن برای پرداخت آن را به فرد مقابل معامله می‌دهد، 2-دریافت کننده چک که با دریافت کننده کالا یا خدمات در ارتباط است و نهایتاً 3-بانک عامل. زمانی که شخص دوم در موعد مقرر، چک صادر شده را برای وصول وجه به بانک می‌برد اگر مبلغ توافق شده در حساب نفر اول موجود نباشد بانک عامل مجبور به برگشت چک می‌شود. البته مهلت پرداخت همه چک‌ها ۶ ماه می‌باشد اگر بعد از این زمان مبلغ چک پرداخت نشود به عنوان چک تاریخ گذشته شناخته خواهد شد.
چک تاریخ‌دار تا چه زمانی اعتبار دارد؟
مدت اعتبار چک از زمانی که از بانک دریافت می‌شود ۳ سال می‌باشد. دریافت کننده چک نباید سررسید چک‌های خود را بیشتر از سه سال در نظر بگیرد زیرا اعتبار برگه‌های چک تا سه سال می‌باشد و بعد از این تاریخ اعتباری ندارد. البته این بدان معنا نیست که دارنده چک بعد از سه سال هیچ اقدامی نمی‌تواند انجام دهد، اما باید بداند که ضمانت‌های اجرایی چک شامل وی نمی‌شود. فرایند تخصیص چک به افراد تا زمان صدور آن توسط آنان به‌گونه‌ای تنظیم شده است تا صدور چک بی‌محل جلوگیری شود و مشکلاتی به‌وجود نیاید.
اگر بر روی چک تاریخ درج نشده باشد هیچ اعتباری ندارد طبق قانون تجارت در ایران، چک حتماً باید تاریخ داشته باشد زیرا بانک‌ها چک فاقد تاریخ را پرداخت نمی‌کنند قوانین کشورهای دیگر هم‌چون فرانسه و انگلیس نیز در مورد چک همینطور است یعنی چک بدون تاریخ اعتباری ندارد. طبق قانون تجارت، اوارق بهاداری مثل چک که از طرف تجار در معاملات مورد استفاده قرار می‌گیرد پس از انقضای پنج سال از تاریخ صدور آن دعوای در مورد آن مسموع و پذیرفته نخواهد شد مگر اینکه اقرار به دین در مورد آن شده باشد. طبق قانون اگر چک را نتوان ظرف مدت پنج سال وصول نمود دارنده چک می‌تواند به شرطی که از اموال منقول صاحب چک اطمینان داشته باشد نسبت به وصول و دریافت وجه چک اقدام نماید. بعد از این مدت چک دیگر یک سند تجاری نبوده بلکه یک سند عادی می‌باشد. البته به هیچ عنوان امکان عدم پرداخت چک وجود ندارد مگر در مواردی که ثابت شود چک سرقت رفته و یا جعلی می‌باشد که در اینصورت دستور عدم پرداخت آن به صورت موقت به دادگاه اعلام می‌گردد.
قوانین چک و چک‌های تاریخ گذشته
چک‌هایی که در قانون جدید صادر شده‌اند:
- به رنگ بنفش می‌باشند.
- همچنین چک‌های جدید دارای یک شناسه یکتای 16 رقمی که در سمت چپ و بالای برگه درج شده است، می‌باشند.
- بر روی چک‌های جدید این عبارت درج شده است: کارایی این چک منوط به ثبت صدور، دریافت و انتقال آن در سامانه صیاد است.
- طبق قانون جدید اگر برگ چک فردی برگشت بخورد تا زمانی که رفع سوء اثر نشود نمی‌تواند اقدام به صدور چک و ثبت آن در سامانه صیاد نماید.
- چک نباید در وجه حامل صادر شود بلکه باید در وجه ذینفع و مشخصاً صادر شود. (البته طبق قوانین جدید، چک‌های قدیمی می‌توانند در وجه حامل صادر شوند)
- چک‌های جدبد دیگر پشت نویسی نمی‌شوند بلکه در سامانه صیاد ثبت انتقال می‌شوند.
حال می‌خواهیم ببینیم قوانین چک‌های تاریخ گذشته چگونه می‌باشد؟ هرگاه موجودی کافی در حساب صادر کننده چک وجود نداشته یا گواهی عدم پرداخت در مورد چک صادر شده و یا مواردی که عدم انطباق امضاء و یا خط خوردگی وجود داشته باشد، می‌توان چک را برگشت زد. در اینجا صادر کننده اگر با علم به اینکه در حساب خود موجودی نداشته و یا این که می‌داند حسابش مسدود است، اقدام به صدور چک نموده باشد، چک وی به عنوان چک بلامحل شناخته شده و قابل پیگیری کیفری می‌باشد. و چنانچه گیرنده چک در مورد آن اقدام قانونی کرده باشد به مجازات 2 سال حبس محکوم می‌شود. مبالغ چک‌های تاریخ گذشته با زمان حال تطبیق نمی‌خورد اما گیرنده چک می‌تواند مبلغ معال چک به اضافه خسارات دادرسی و خسارات تأخیر در پرداخت را از دادگاه دریافت کند خسارات تأخیر در پرداخت طبق نرخ تورم روز بر مبنای شاخص بانک مرکزی محاسبه می‌شود که صادر کننده چک باید آن را پرداخت نماید. به‌طور کلی چکی که مدتی از پرداخت آن گذشته است را می‌توان برگشت زد باید دقت داشت که امکان عدم پرداخت مبلغ چک به هیچ عنوان وجود ندارد مگر در مواردی که چک سرقت شده که در این صورت دستور عدم پرداخت آن را به‌طور موقت از دادگاه باید گرفت.
آیا چک تاریخ گذشته نقد می‌شود؟
در درجه اول باید گفت بله. چک تاریخ گذشته امکان نقد شدن را دارد. و درصورت عدم نقدشدن چک می‌توان شکایت کیفری را مطرح نمود. به طور کلی چک مشمول مرور زمان نمی‌شود. طبق ماده 319 قانون تجارت اگر چک یا برات را طی 5 سال نتوان وصول نمود، دارنده چک می‌تواند تا زمان حصول مرور زمان اموال منقول وجه آن را از کسی که به واسطه این چک ضرر زده، مطالبه نماید.
اگر فردی چک تاریخ گذشته داشته باشد که مربوط به چندین سال قبل می‌باشد باید به بانک صاحب چک رفته و درخواست گواهی عدم پرداخت نماید و این گواهی را به دادگاه برده و درخواست تأمین خواسته و مطالبه وجه داده شود در این صورت و با صدور رای دادگاه می‌توان چک تاریخ گذشته را وصول نمود. لازم به ذکر است که اگر از فردی بیشتر از یک فقره چک برگشتی داشتیم باید برای هرکدام جداگانه تشکیل پرونده داده و در خواست تأمین و مطالبه وجه بدهیم. اگر از صاحب چک چندین فقره چک داشته و از ما مهلت خواسته تا آنها را تمدید کند بهتر است که همه آنها برگشت بزنیم اگر خواستیم با صاحب چک توافق کنیم باید معادل کل مبلغ یک چک در وجه ما صادر نماید تا به مشکل برخورد نکند.
مهلت برگشت زدن چک چقدر است؟
برای همه ما مهلت برگشت زدن چک خیلی مهم است زیرا رسیدن به حق قانونی برای هر فردی مهم است. حتماً برای ما اتفاق افتاده زمانی که برای وصول چک به بانک مربوطه مراجعه می‌کنیم متوجه می‌شویم که صاحب چک در حساب خود موجودی ندارد. حال باید چه کاری انجام داد؟ اولین دغدغه ما می‌تواند این باشد که تا چه زمانی برای برگشت زدن چک مهلت داریم؟ گاهی اوقات مبالغ چک‌های برگشتی به قدری پایین و کم هست که دریافت کننده چک از شکایت و پیگیری آن صرفنظر می‌کند. برخی اوقات شاهد حقوقی شدن چک برگشتی هستیم. زمانی که مهلت برگشت زدن چک به اتمام می‌رسد در اینجا دیگر حالت کیفری نداشته و چک حقوقی می‌شود. دریافت کننده چک برای اعلام جرم کیفری و برگشت زدن چک تنها دو ماه فرصت دارد تا نسبت به صادر کننده چک اقدام قانونی کند. برخی وکلا اعتقاد دارند اگر در تاریخی که چک بلامحل باید وصول می‌شده، به دلیل جعل و عدم موجودی برگشت بخورد می‌توان بر علیه صاحب چک اعلام جرم کیفری کرد. اگر دریافت کننده در زمان مقرر شده برای وصول چک (دو ماه) نتواند چک را برگشت زده و به حق قانونی خود برسد، دیگر سخت است تا با حقوقی کردن چک صادر کننده را ملزم به پرداخت مبلغ چک نمود. باید دقت داشت برگشت زدن چک به معنای شکایت کردن از صادر کننده چک نیست بلکه آخر کار برگشت زدن چک به ضرر صادر کننده تمام می‌شود و فرد مالباخته تا 6 ماه مهلت دارد که به مراجع قضایی مراجعه و شکایت نماید.
یک نکته را باید در نظر داشته باشیم و آن هم این است که چک‌های تضمینی قابل برگشت زدن نیستند زیرا چک‌های تضمینی فاقد تاریخ هستند.
نتیجه:
چک یکی از اسناد معتبر می‌باشد که در مبادلات اقتصادی و مالی نقش به سزایی دارد. بر اساس قانون تجارت، چک نوشته‌ای است که صادر کننده آن می‌تواند طبق مبلغی که بر روی آن درج می‌نماید، بخشی از پول خود را که در اختیار بانک می‌باشد را از حساب خود خارج نموده و به دیگری بدهد. چک وسیله‌ای است که صادر کننده آن می‌تواند برای پرداخت آن مدتی زمان داشته باشد در واقع چک یک وسیله ابزاری می‌باشد که به وسیله آن مبادلات اقتصادی انجام می‌شود. به طور کلی بد نیست زمانی که در معاملات اقتصادی و تجاری قرار هست که از طرف مقابل چک دریافت کنیم و وجه معامله به‌صورت پرداخت مدت‌دار است، همه جوانب را سنجیده و قبل از هر اقدامی اگر امکان داشت شرایط مالی و موجودی بانکی طرف مقابل را بررسی و از موجودی وی اطمینان حاصل نماییم تا چنانچه چگ برگشتی داشته و یا بانک وی را تائید نمی‌نماید از معامله با وی صرف نظر نماییم.
